Het vissersdorp Zoutkamp heeft sinds enkele maanden een monument op de dijk, die Zoutkampers en voorbijgangers herinnert aan de afsluiting van de Lauwerszee. Voor Loket Leefbaarheid ontmoeten we Jan Bakker in Visserijmuseum Zoutkamp. Jan is een van de initiatiefnemers van het monument. We gaan met hem in gesprek over het verhaal achter dit bijzondere kunstwerk. Over de bedoeling ervan én over het proces van het project, van idee tot resultaat.

Het verleden biedt toekomst
Jan is in 2016 in Zoutkamp gaan wonen en doet sindsdien vrijwilligerswerk voor het dorp. In zijn werkzame leven was hij controller voor Rijksuniversiteit Groningen. Zijn kennis en ervaring zet Jan momenteel in voor Visserijmuseum Zoutkamp en voor Dorpsbelangen Zoutkamp. ‘Al vanaf het moment dat ik hier woon, wil ik alles weten over het dorp en de geschiedenis ervan. Door veel vragen te stellen en me te verdiepen in de verhalen, heb ik veel geleerd over Zoutkamp.’ Naast het verleden vindt Jan de toekomst van het dorp ook erg belangrijk. Het nieuwe monument symboliseert dan ook niet alleen de afsluiting van de Lauwerszee, maar ook de toekomst van het dorp en het gebied. ‘Juist het verleden van Zoutkamp biedt het dorp een goede toekomst.’

 Het verdriet van Zoutkamp
In het jaar 1969 werd de Lauwerszee officieel afgesloten. Koningin Juliana was hierbij aanwezig. De afsluiting was een onderdeel van de nieuwe Deltawet en was vooral een wens van de Friese kant van de Lauwerszee. Bij de Zoutkamper vissers hingen die dag de vlaggen halfstok. Zij raakten hun eeuwenlang bevaren visgebied kwijt en woonden niet meer aan zee. Zoutkamp verloor haar identiteit. Het dorp telde toen ongeveer 35 vissersboten. De meeste Zoutkamper families waren afhankelijk van de garnalen- en zeevisserij. De vissersbedrijven die moesten stoppen werd een goede compensatie beloofd, hier kwam in de praktijk maar weinig van terecht.

In 2019 was het vijftig jaar geleden dat Zoutkamp van de zee werd afgesloten. Het Visserijmuseum organiseerde dat jaar een speciale expositie over deze ingrijpende gebeurtenis en de invloed hiervan op het dagelijkse leven in het vissersdorp. Door de afsluiting van de Lauwerszee werd het maar een stille bedoening in de normaal gesproken drukke havenplaats. De expositie heette niet voor niets ‘Het verdriet van Zoutkamp’. Tijdens de tentoonstelling ontstond het idee om een herinneringsmonument te realiseren. ‘Het verhaal van de afsluiting van de Lauwerszee is zo belangrijk en onlosmakelijk verbonden met Zoutkamp, het verdient echt een plek in ons dorp.’ Jan Bakker vertelt dat verschillende groepen in het dorp, sámen het idee hebben opgepakt om een monument te realiseren: Visserijmuseum, Dorpsbelangen Zoutkamp, Stichting Vlaggetjesdag en de ondernemers in het dorp.

Boegbeeld
Het monument Boegbeeld staat op de dijk aan de Hunsingoweg. Het is ontworpen door beeldend kunstenaar Gert Sennema uit Grijpskerk. Het kunstwerk is de boeg van een kotter die uitsteekt op de dijk die Zoutkamp eeuwenlang beschermde tegen het water. De voorbijganger kan zelf bedenken of de kotter rijst of zinkt. Op de boeg staat ZK69, dit is een verwijzing naar de vissersboten uit Zoutkamp (ZK) en naar het jaar van de afsluiting van de Lauwerszee (1969). Samen met Jan lopen we naar het Boegbeeld toe. Als we op de dijk staan genieten we eerst van het indrukwekkende schouwspel van grote langsdrijvende witte wolkenpartijen tegen een verder felblauwe lucht. Buitendijks valt er in Zoutkamp ook van alles te zien en te doen. ‘Kijk, verderop meren nog steeds boten en schepen aan en hieronder is een zwemplas’, wijst Jan. ‘De basaltstenen onderaan de dijk zijn nu overwoekerd, dit willen we graag weer netjes en zichtbaar maken. Ook willen we dan laten zien hoe hier vroeger de garnalen lagen te drogen.’ Dan attendeert Jan ons op de Hunsingosluis verderop in de dijk. ‘De sluis wordt de komende tijd gerestaureerd en de weg wordt veiliger gemaakt voor verkeer, ook voor fietsers en wandelaars.’

Als we naast het monument Boegbeeld staan, zien we aan de binnenkant van de boeg een projectie. Dit zijn dronebeelden van het gebied van Zoutkamp tot aan de haven van Lauwersoog. Het lijkt of we meevliegen met de zeearend, als een vogelvlucht. De zeearend is een nieuwe bewoner in het Lauwersmeergebied. De kunstenaar heeft deze vogel gekozen als symbool voor de toekomst van Zoutkamp en het omliggende gebied. Op de punt van de boeg staat daarom ook een levensgroot bronzen beeld van de zeearend. ‘Toen het monument werd onthuld waren de reacties van de Zoutkampers grotendeels erg positief’, vertelt Jan. Toch zijn er ook enkele mensen die het beeld niet kunnen zien, vijftig jaar na dato doet het nog téveel pijn. Jan: ’Vandaag de dag werkt nog steeds tachtig procent van de Zoutkampers in beroepen die een relatie hebben met de zee en met het Lauwersmeergebied; visserij, garnalenpellerij, zand, schelpen, scheepsbouw, vaartochten, vishandel en toerisme. En vanuit de haven van Lauwersoog varen nog steeds zo’n vijfendertig kotters met de letters ZK op hun boeg.’

Van idee naar resultaat
‘Als je een goed idee voor het dorp hebt, dan zet je samen de schouders eronder. Zo doen we dat hier in Zoutkamp.’ Jan is trots op de samenwerking in het dorp. Voor het plan van het monument heeft de werkgroep verschillende subsidies aangeschreven. Onder andere kreeg Zoutkamp een financiële bijdrage van de gemeente Het Hogeland uit het dorpsbudget en ook kwam een deel uit de pot van Loket Leefbaarheid. Dit ging niet zonder slag of stoot. De Zoutkampers hadden vooraf advies ingewonnen bij Nienke Vellema van Groninger Dorpen of de aanvraag goede kans zou maken. Het zou onder andere vanwege de bewonersbetrokkenheid en samenwerking goed passen binnen de criteria van het Loket.

De aanvraag  werd inderdaad positief beoordeeld door de beoordelingscommissie maar de uitvoerende instantie SNN wees het alsnog af. Op het moment van de aanvraag bij Loket Leefbaarheid was de cofinanciering van het project namelijk nog niet honderd procent zeker. ‘Groninger Dorpen adviseerde ons om een officieel bezwaar in te dienen. We zouden waarschijnlijk een goede kans maken, want het plan dat er lag voldeed verder aan alle voorwaarden en was immers ook enthousiast ontvangen door de beoordelingscommissie.’ Tegenover de bezwaarcommissie verklaarde Jan dat de voorwaarde dat je als initiatiefnemers pas aanspraak kunt maken op een bijdrage van het Loket als verder alle andere subsidies zijn gehonoreerd, té theoretisch is. ‘In de praktijk heb je soms te maken met een andere volgorde der dingen. En als vrijwilligers hebben wij vooral met de praktijk te dealen.’ De toelichting van Jan bleek succesvol want de aanvraag werd alsnog goedgekeurd door SNN. Ook is er door dit voorval een voorwaarde aangepast bij Loket Leefbaarheid. Aanvragers hebben nu drie maanden de tijd om de rest van de cofinanciering rond te krijgen, na goedkeuring bij Loket Leefbaarheid. ‘Ik ben blij dat Nienke ons heeft overgehaald om bezwaar te maken op de afwijzing’, blikt Jan dankbaar terug. ‘Anders waren we voor wat betreft de aanvraag bij het Loket, gestopt.’

De ziel van Groningen
Zoutkamp heeft nog veel plannen en Jan raakt niet uitgepraat over zijn dorp, zijn plek. ‘De ziel van onze provincie Groningen leeft niet op papier, maar in de dorpen zelf, met de mensen die daar wonen.’ Dit concluderen we als we nog een laatste keer buitendijks over het water kijken. ‘Samen plannen bedenken voor je dorp en voor het gebied waar je woont en leeft. Daaraan werken, dát is leefbaarheid. Plannen maken betekent dat je de toekomst positief tegemoet ziet en dat is iets waar Zoutkamp steeds beter in wordt.’ Op de kade van de binnenhaven nemen we afscheid van elkaar en ervaren nog even stilzwijgend de sfeer van het dorp. Op verschillende terrassen zitten mensen in de zon te kijken naar andere mensen op de dekken van de schepen. Er spelen kinderen en langzaam fietst een dorpeling voorbij. ‘Moi Jan’, zijn hand gaat even van het stuur en de vinger in de lucht. Dit authentieke Groningse vissersdorp is een aanrader voor iedereen om te bezoeken.

Tip van Jan voor de dorpen: ‘Kom op voor de prachtige provincie Groningen en zet je eigen dorp in de etalage.’

Loket Leefbaarheid
Heb jij een goed idee voor jouw dorp of buurt en heb je hiervoor geld nodig? Kijk dan op de website van Loket Leefbaarheid naar de mogelijkheden. Bel of mail gerust naar Groninger Dorpen voor vragen en ondersteuning bij het indienen van de aanvraag voor jouw initiatief. Telefoon: 050 305 02 11
E-mail: info@loketleefbaarheid.nl.

Foto’s: Inge Zwerver, Groninger Dorpen
Tekst: Inge Zwerver, Groninger Dorpen