Het oudste dorpshuis van Groningen is klaar voor de toekomst

Donderdag, 9 september 2021

Op een zomerse dag bezoek ik in Westeremden het oudste dorpshuis van Groningen. ‘Ons Dorpshuis’ is onlangs rigoureus verbouwd en versterkt. Groninger Dorpen was aanwezig bij de feestelijke heropening op 3 juli jl. en wil graag meer weten over deze megaklus, die is geklaard door een stevige club vrijwilligers. Een mooie aanleiding voor een interview.

Proatjes Moaker
Voor Groninger Dorpen toert onze Inge Zwerver regelmatig in haar rode Mini door het Grunneger Pladdelaand om een praatje te maken met dorpsbewoners die actief betrokken zijn bij een dorpshuis, dorpsbelangen of een ander bewonersinitiatief. Over deze praatjes schrijft ze dorpse verhalen.

Zwaaien naar een paaltje
Als ik bij aankomst netjes aanbel, wordt er vriendelijk open gedaan door Ben Bolwijn, penningmeester van ‘Ons Dorpshuis’. “Je kunt hier ook zelf de deur opendoen hoor” nodigt hij me uit en in plaats van dat hij me binnen laat, stapt hij zelf naar buiten. Ben wijst trots naar een smalle paal die ongeveer een meter van de voordeur staat, naast het toegangshekje. Als ik nog steeds niet snap wat hij bedoelt, legt hij me uit dat je naar het paaltje kunt zwaaien en dat de voordeur dan vanzelf open gaat. “Handig voor bezoekers die minder mobiel zijn én hartstikke coronaproof”. Wat een mooi ontvangst!

Helmantel
Binnen wacht Mieke Bartelds, voorzitter van het dorpshuisbestuur en met z’n drieën lopen we door de verschillende ruimtes van het dorpshuis. De oude situatie is mij ook bekend en direct valt me het verschil op. Werkelijk alles is aangepakt en met sfeervolle aandacht voor het verleden vernieuwd. Naast de hal kent het gebouw nu drie bruikbare ruimtes m.b.t. het ontvangen van dorpsgenoten en andere bezoekers en alle drie de ruimtes hebben een eigen type verwarming. In de bestuurskamer hangen infraroodpanelen aan het plafond, de grote zaal wordt verwarmd middels een warmtepomp en in de prachtige huiskamer staat een pelletkachel. Bij de kachel staan we even stil, want boven de schouw hangt een heuse Helmantel. Kunstschilder en bijna buurman Henk Helmantel heeft dit  schilderij speciaal geschilderd voor het vernieuwde dorpshuis en aan het dorp geschonken. Wat een mooi gebaar!

Tijdreizigers
In het middengedeelte van het gebouw is een grote en werkzame open keuken gemaakt. Handig, want zo kun je zowel de grote zaal bedienen alsook de huiskamer en sta je toch met alle bezoekers in contact. Ook in het middelste gedeelte zijn de moderne toiletten en de garderobe. In de hoek vind je daar, in de vloer, een glazen gedeelte waar je in één van de oude kelders kunt kijken die gevonden zijn tijdens de verbouwing en de archeologische opgravingen. Naast de kelders zijn er verschillende bijzondere gebruiksvoorwerpen gevonden in de grond van de oude wierde. Kleine tijdreizigers die de gebruikers en bezoekers van het gebouw bewust maken van de historische waarde van deze plek. Later wil men in het dorpshuis nog een permanente tentoonstelling maken van de gevonden spullen en boorkernen die tijdens de opgraving naar boven zijn gehaald. Vanuit het idee van de gevonden tijdreizigers heeft Westeremden tijdens de opgravingen een eigen tijdcapsule onder de grond geplaatst met allerlei attributen en briefjes van de dorpelingen van nu, voor de mensen van later. Een mondkapje mocht hierbij natuurlijk niet ontbreken. Het bestuur van Stichting Ons Dorpshuis Westeremden heeft de koker met hulp van abt Emo van Bloemhof en zijn broeder Addo verzegeld.

Kopje thee
Met een kopje verse thee aan een tafel in de grote zaal leer ik mijn gastheer en gastvrouw wat beter kennen. We hebben het over de bijzondere geschiedenis van het dorpshuis en natuurlijk bespreken we uitgebreid de perikelen rond de grote verbouwing, maar hebben het ook over de toekomst.

Mieke is in het jaar 1989 in Westeremden komen wonen en zit sinds 2016 in het bestuur. Destijds dacht ze in een wat saai clubje te stappen maar dit beeld veranderde al snel toen de versterkingsopgave op de agenda kwam te staan. Het mooiste van haar voorzittersrol vindt ze het omgaan met allerlei verschillende mensen. Denkers én doeners. Dorpsgenoten.
Ben is geboren en getogen in Westeremden en woont er bijna zijn hele leven. Hij heeft eigenlijk altijd wel een actieve rol vervult in het dorp en is inmiddels bijna zeven jaar secretaris voor ‘Ons Dorpshuis’. Het stichtingsbestuur bestaat uit zeven leden en is volgens Mieke een gemêleerd, goedwerkend team. In het dorpshuis vinden allerlei activiteiten plaats, zoals klaverjassen, sjoelen en de wekelijkse kovvieproat in de huiskamer, waar dorpsgenoten niet alleen bij elkaar komen om koffie te drinken, maar ook om lezingen te organiseren en samen te lunchen. Mieke en Ben verwachten dat het drukker gaat worden met de activiteiten in het dorpshuis nu alles zo mooi is verbouwd. Mieke: “Er zijn allerlei ideeën op briefjes geschreven bij de opening, waaronder creatieve initiatieven en samen koken.”

Oudste dorpshuis van Groningen
Het dorpshuis is gebouwd boven op de wierde van Westeremden, aan het pleintje bij de Andreaskerk en (Museum) De Weem. Al in 1535 werd op deze plek een kosterij gebouwd. In de vier eeuwen die volgden, behield het gebouw deze functie en werd soms ook gedeeltelijk gebruikt als school. Toen het gebouw in 1923 met sloop werd bedreigd, kocht Ds. Ten Broek het pand op een publieke verkoping. Het gebouw werd toen voor het eerst als dorpshuis gebruikt, bedoeld om arme dorpelingen van de straat te houden door activiteiten voor hen te organiseren. Er kwamen cursussen in koken, huishoudelijk werk en handenarbeid en er werd eens per maand een lezing gehouden. Los van de armoede lijken de activiteiten van toen wel erg op die van nu, valt me op. Uiteindelijk is het dorpshuis in een stichting omgezet tot ‘Stichting Ons Dorpshuis’. In 1973 heeft de laatste verbouwing plaatsgevonden.

Verbouwen en zo
Toen rond 2016 na de aardbevingen, de versterkingsopgave een opdracht werd, kwam het bestuur voor belangrijke keuzes te staan. “De moeilijkste keuzes voor ons waren of we sloop‑nieuwbouw wilden óf dat we de bestaande bouw zouden behouden én of we de Nationaal Coördinator Groningen de uitvoering zouden laten doen of dat we dit naar ons zelf toe gingen trekken”, vertelt Mieke. “Met hulp van verschillende instanties zoals o.a. de gemeente Loppersum en het project ‘Elk dorp een duurzaam dak’ (uitgevoerd door Groninger Dorpen) en met de inzet en kunde van een grote groep dorpsgenoten, is er voor zowel sloop-nieuwbouw gekozen alsook voor het zelf uitvoeren van de hele verbouwingsonderneming.” Als ik Ben vraag naar de doorslaggevende factoren bij het kiezen voor sloop-nieuwbouw, zegt Ben hier het volgende over: “Als eerste vonden we het belangrijk dat we het pand aardgasvrij konden maken, wat ook voor lage energiekosten zorgt. Verder was het platte dak van de oude zaal altijd al de zwakke plek van het gebouw. Met sloop‑nieuwbouw zorgden we letterlijk voor een duurzamer dak. De laatste factor was de functionaliteit van het gebouw. Als je nieuw gaat bouwen, kun je voordeliger kiezen voor een nieuwe praktische en eigentijdse inrichting. Wij hebben het geluk dat er een architect in ons dorp woont die mee wilde werken, belangeloos.”

Maar wat een geregel!
Dat zo’n verbouwing niet vanzelf gaat, wordt me wel helder tijdens het gesprek. Want, wat moeten vrijwilligers veel regelen, vooral financieel. Als je op Google ‘Dorpshuis Westeremden’ intikt, kom je het wel tegen, de term garantstelling. Zo’n grote verbouwing wordt niet alleen gefinancierd vanuit het potje van NAM, maar bestaat uit verschillende aanvragen bij verschillende instanties. “Hoeveel vrijwilligersuren hier wel niet inzitten”, zucht Mieke. “Daar zou toch een organisatie voor moeten zijn, tussen de subsidieverstrekkers en de bewoners. Want bij de ene instantie moet je hier aan voldoen en bij de ander weer aan wat anders. En soms moet je al grote betalingen doen richting de bouw, maar heb je nog niet alle gelden op je rekening staan omdat een instantie traag werkt. Een gemeente zou eigenlijk financieel garant moeten kunnen staan voor dit soort bewonersinitiatieven.” Natuurlijk zijn ze in Westeremden wel ontzettend blij met de verschillende subsidies waar ze gebruik van hebben kunnen maken. Grote, maar ook kleinere bedragen werden gewaardeerd, zoals de bijdrage vanuit het Loket Leefbaarheid.

Kruiwagens vol geluk
Het grootste vrijwilligersgeluk vinden zowel Ben als ook Mieke toch wel in de dagen dat er met vele handen werd gewerkt op en rond het bouwterrein tijdens de verbouwing zelf. “Er waren in totaal tien tot twaalf mensen aan het zand en stenen sjouwen, tot in de late avonduren” glimlacht Ben. “Dat ging met zo’n hoog tempo, de professionele bouwers stonden vol verbazing toe te kijken.” “Maar ook dat we de tuinen achter het dorpshuis mochten gebruiken vanwege groot materiaal” zegt Mieke. “Hoe bijzonder is dat als dorp!” De verbouwing viel qua periode grotendeels tijdens de coronapandemie, maar zorgde toch voor een grote saamhorigheid in het dorp op de wierde. Ben: “We nodigden regelmatig alle dorpsbewoners uit om ze te betrekken en te bevragen. Een enkele oudere dorpsgenoot zei dan: “Mot dit wel? Dörpshoes is ja nog goud.” Maar tijdens de opening draaiden ook deze mensen bij en “vond’n ’t wel mooi word’n.””
Ben en ik hebben na mijn bezoek nog mailcontact gehad omdat ik benieuwd was naar het aantal vrijwilligersuren. Ben mailt: ‘De bouwbegeleider had een mooi overzicht gemaakt van alle vrijwilligersuren, maar helaas had hij die niet meer. Hij wist nog wel dat het duizenden uren waren waar hij in totaal op uitkwam. Hierin zijn ook meegerekend de uren van de bouwbegeleider zelf en de dorpsarchitect die beiden belangeloos meewerkten. Verder kun je denken aan; werkgroepen, penningmeester voor het regelen van de subsidies e.d., het leeghalen van het gebouw, slopen en strippen, bouwhekken plaatsen, zand sjouwen, verven en beitsen en niet te vergeten de dorpstimmerman die de oude sfeer in het gebouw heeft teruggebracht. Er waren in totaal zo’n zestig vrijwillige dorpsgenoten betrokken en ze hebben allemaal als dank een speciale mok gekregen.’

Draaien maar
De opening van het dorpshuis was fantastisch vond Mieke, ze genoot vooral van de vrolijke reacties van haar dorpsgenoten. “Maar nu heb ik zin aan de volgende stap: een draaiend dorpshuis. Maar we staan ook voor een nieuwe opgave. Oude en nieuwe activiteiten organiseren, hoe doen we dit met vrijwilligers? Wie organiseert wat en wie helpen er mee? We nemen afscheid van het beheerdersechtpaar die jarenlang al hun vrije uurtjes hebben gestoken in het dorpshuis, eigenlijk zijn ze onmisbaar! Gelukkig zijn er dorpsgenoten gevonden die het coördineren op zich willen gaan nemen, maar er is meer vrijwilligerskracht nodig om het nieuwe dorpshuis goed te kunnen draaien”, zegt Mieke. Ik nodig Ben en Mieke daarom direct maar hartelijk uit voor onze dorpshuizenexcursie op zaterdag 9 oktober naar Siddeburen, Bierum en Sint Annen. Misschien raken ze geïnspireerd door de verhalen van drie verschillende, maar allemaal bijzondere ontmoetingsplaatsen die ook recent gebouwd dan wel verbouwd zijn. Want dat is waar Groninger Dorpen voor is, kennis en ervaring tussen dorpen delen!