Artikel van Ton Hoekstra, vrijwilliger Groninger Dorpen

’t Hamrik, een nieuw verpleegcentrum in Nieuwolda. Er is, zeker in het Noorden, geen dorp met die omvang waar zo’n verpleeghuis staat.  En dat is bijzonder, zeker als je het nieuws over de zorg van de afgelopen weken en maanden bijhoudt.
(Nieuwolda  had  volgens de Monitor Woonplan Oldambt in 2017 1358 inwoners, bijna 100 minder dan in 2009).

“Je ouders in een verpleeghuis, kan dat nog wel?”, de kop van een artikel in de Volkskrant van december vorig jaar. Ja, dat kan nog wel, dat kan heel goed zelfs, zo blijkt als we met een aantal betrokkenen over ’t Hamrik hebben kunnen praten.  Maar het is allemaal niet vanzelfsprekend gegaan.
We zoeken een inwoonster op, hebben een gesprek met de heer Harm Koens, Hoofd Zorg van Oosterlengte en met Dirkje van der Harst die activiteitenbegeleidster in ’t Hamrik is. We krijgen informatie van de gemeente Oldambt en praten over het belang van het verpleeghuis in het dorp met mensen van Dorpsbelangen van Nieuwolda en van de Stichting Nieuwolda.
Maar eerst mevrouw De Boer, sinds 2016 inwoonster van Nieuwolda nadat ze haar hele leven in Winschoten heeft gewoond, en haar dochter Greetje.

“Het kon minder – het is hier goed”

Als je de krantenkop aan Greetje de Boer voorlegt, dan is er met de huisvesting in Nieuwolda niks mis.

“Het is hier heel goed voor mijn moeder”, zegt ze, als we op een winterse, maar heldere januarimorgen parkeren naast het spiksplinternieuwe gebouw. Mevrouw De Boer heeft aan de oostkant van het gebouw haar kamer en kan haar dochter met familie zo mooi zien aankomen. Wat Greetje vooral tot haar mening over ’t Hamrik brengt, is de wijze waarop er ingespeeld wordt op de ’vraaggestuurde zorg’. Wat de mensen nodig hebben, krijgen ze hier. Niet alleen dat, maar bovendien op een vriendelijke en behulpzame wijze. En dat is net zo belangrijk.
Op die januarimorgen zitten de mensen van de bewonersgroep net in de huiskamer. “Willen jullie koffie? “ In de koffiekring worden na dit welkom de laatste nieuwtjes verteld en waar dat kan gebeurt dat met een kwinkslag.

Later praten we nog even verder in de woonkamer van mevrouw De Boer, net als overal in ’t Hamrik met uitzicht naar buiten. Uitzicht, het wisselende weer, langslopende mensen, die kleine dingen zijn belangrijk. Dat zien we ook in de kamer van mevrouw De Boer, die  bovendien direct naast de centrale toegangsdeur zit. “Het is hier goed”.   Natuurlijk, ook in ’t Hamrik heb je niet met iedereen eenzelfde goede klik, zegt mevrouw De Boer, maar de mensen zijn hier vriendelijk.

We hebben het over de bevindingen, de nieuwtjes, en omgekeerd “hoe is met jullie?”. In die ruime woonkamer kijkt de geborduurde Martinitoren trouw de kamer rond. “En kijk”, zegt mevrouw de Boer,  “zie je die nieuwe foto? Is van  de trouwdag van Iris en Gertjan, mooi hè?”
Wij gaan terug naar de woonkamer. Niet dat iedereen per se daar met elkaar eet, maar het mag wel. Hutspot, we hebben het al geroken, het past wel bij de winterse dag. Jullie kunnen wel blijven, horen we van meerdere kanten. Doordat de dag nog meer voor ons in petto heeft, doen we dat niet. Maar het gebaar zegt voldoende.   “Jullie komen weer he?”  Ja hoor, lacht Greetje als ze zwaait bij het weggaan.

“Wij zijn er voor onze mensen”.

Alleen al deze start van het gesprek zegt iets over de sfeer, als ik de heer Harm Koens, Hoofd Zorg van ’t Hamrik, tref. “Natuurlijk, ook wij moeten net zo goed schipperen met  de financiën en met de regelgeving, alsmede met noodzakelijke administratie.  Wat wij wél doen, is daar in een kleinschalige setting zo goed mogelijk mee om gaan, de lijntjes kort houden en vooral de zorg zo persoonlijk mogelijk verlenen”.

“Wij zetten in op een optimale zorg”, vervolgt de heer Koens. “We willen ervoor zorgen dat de mensen niet worden geëtiketteerd door wat ze mankeren, maar dat wij ze als mensen zien die naast de noodzakelijke zorg een zo goed mogelijke leefsituatie hebben.  Af en toe geluksmomentjes, soms eens een bijzondere dag, dat is feitelijk waar we allemaal op zoek naar zijn en dat geldt ook voor mensen in een laatste levensfase. Maar wij kunnen niet alles en dat zal ook niet in de toekomst gebeuren.  Als we maar wél veiligheid en geborgenheid kunnen blijven bieden. Voorop staat dat de verzorgenden met liefde en zorg de mensen  begeleiden. Ze moeten daarnaast een aantal verpleegkundige basisvaardigheden beheersen.”

ontwikkelingen in de zorg
Ook ’t Hamrik is feitelijk in korte tijd van een traditioneel verzorgingshuis naar een verpleeghuis veranderd. Immers, tot aan de verhuizing – nog maar enkele jaren geleden – ging het om een ‘traditioneel’ zorgcentrum. Door het recente proces van scheiden van wonen en zorg is het nu  omgevormd tot een centrum voor mensen met een 24-uurs zorgbehoefte, het zogenaamde intramuraal wonen. Oorspronkelijk waren er 52 zorgplaatsen, nu gaat het om 32 verpleeghuisplaatsen (+ 1 reserveplaats om in te spelen op urgente gevallen).
De bewonersgroepen zijn op een verschillende wijze ‘ingekleurd’. Een bewuste keuze is verder geweest om de woonappartementen aan de buitenzijde te situeren en de gemeenschappelijke woonkamers meer binnenin, gericht op de binnentuin.
Er wonen mensen met een zogenaamd ZZP (‘zorg-zwaartepakket’)- 5 en hoger. Dat zijn mensen  die niet meer zelfstandig kunnen wonen. Momenteel (2017) is ‘t Hamrik is volledig bezet, er is zelfs sprake van een wachtlijst.

Omdat er nog mensen zijn gehuisvest vanuit de vorige situatie met een iets lichtere zorgbehoefte, is er ook sprake van minder budget (dat is immers gekoppeld aan de zorgbehoefte), terwijl het hele personeelsbestand wel is afgestemd op de verpleeghuisfunctie. Toch, zegt de heer Koens, wordt zeker in acute situaties directe zorg verleend en niet eerst gekeken naar budgetten. Want die staan onder druk, zowel door de zorgintensieve bewoners als door de administratieve druk. Een veelgehoorde klacht, want als er eens iets  mis gaat in de verpleeghuiszorg, is de eerste, welhaast primaire reactie om daarvoor regels en protocollen af te spreken, ook al schieten die soms te ver door.

Wanneer het gaat om de actuele discussie, namelijk of er een vaste norm voor een minimale personeelsbezetting moet komen, denkt de heer Koens, dat dat een goede stap is, maar er zou ook ruimte voor een flexibele aanvulling voor bijzondere situaties moeten zijn.
Basisvaardigheden zijn noodzakelijk, maar voor het overige kan een lager opgeleide kracht met een goede klik met de bewoners, net zo belangrijk zijn als een hoger opgeleide met een meer specifieke taak.

Opvallend is verder dat het personeelsverzuim met 3% laag is. Dat is niet alleen van dit jaar, maar is over meerdere jaren te zien. Dat toont aan dat er gelukkig sprake is van een gemotiveerd team van werkers. Ook de leiding zet op creatieve maatregelen in om ziekteverzuim te beperken, natuurlijk wel met oog voor omstandigheden als die het onmogelijk maken voor mensen om te werken.

regiofunctie
Het verzorgingsgebied is dat van de oostelijke regio in de provincie en dan met name de kernen in de omgeving: naast Nieuwolda zijn dat Midwolda, Oostwold, Nieuw-Scheemda/’t Waar en Wagenborgen. Soms zijn er ook mensen vanuit  elders gehuisvest, maar dan zijn er vaak specifieke omstandigheden aanwezig.

Niet alleen door zijn bewoners is ’t Hamrik een belangrijke regionale voorziening, feitelijk is Oosterlengte met ’t Hamrik de grootste werkgever van Nieuwolda en omgeving. Er werken 35 mensen, aangevuld met een 17-tal flexibele arbeidskrachten. De mensen die er werken, komen vooral uit dorp en regio.

relatie met Nieuwolda
’t Hamrik hoort bij Nieuwolda en ook bij de nieuwbouwplannen heeft het dorp zich altijd ingespannen om het verpleegcentrum voor het dorp te behouden. Maar de veranderende bewonersgroep zorgt er ook voor, dat de relatie met het dorp anders is geworden. De bewoners zijn minder in beeld, om de eenvoudige reden dat de bewoners geen mensen zijn die nog gemakkelijk door het dorp wandelen, laat staan fietsen. Ze zijn minder mobiel en niet meer in staat om veel aan buitenactiviteiten mee te doen. Maar ook hier geldt: geluksmomentjes van de dag bepalen ook het geluk van de bewoners.

Binnen ’t Hamrik is een bibliotheek vóór in het gebouw op een prachtige locatie die tijdens enkele dagdelen per week door vrijwilligers wordt bemand. Ook kinderen uit het dorp kunnen hier komen. Het is een ruimte die mogelijkheden biedt voor een breder gebruik.  Verder houdt de huisarts uit Siddeburen enkele dagdelen spreekuur in ’t Hamrik.  Ook de fysiotherapie, de kapster en een winkeltje zijn in ’t Hamrik gevestigd.

wat is de toekomst?
Het proces van schaalvergroting zal doorgaan, net als de voortgaande (dubbele) vergrijzing. Dat zal eerst nog een groot aantal jaren het geval zijn. En zoals nu al het geval is, zo zegt de heer Koens: er is sprake van complexe zorgverlening, zeker als je dat vergelijkt met de periode die eigenlijk nog maar net achter ons ligt, toen ’t Hamrik een verzorgingshuis was.  We moeten voor de toekomst rekening houden met een toenemend aantal zorgbehoevenden.  En hoewel vanuit financiële aspecten grootschaliger oplossingen worden genoemd, bewijst ’t Hamrik dat ook kleinschalige settingen succesvol kunnen zijn.

“Het sociale netwerk moet niet stoppen”

“Wil je thee of koffie”, vraagt Dirkje van der Harst, als ik haar op een druilerige maandagmiddag tref. Dirkje werkt al meer dan 28 jaar in de zorg en is activiteitenbegeleidster in ‘t Hamrik.  “We werken van buiten naar binnen”, zegt ze, “we willen  dat ’t Hamrik geen eiland is, maar zoveel mogelijk open blijft staan naar de wereld. Die wordt gevormd door familie en andere verwanten, door andere bewoners, door ons als personeel, maar ook de bevolking van Nieuwolda zelf.”

‘t Hamrik ziet Dirkje als een ‘sociaal huis’ zonder drempels. Letterlijk dus: iedereen is welkom, de mensen denken om elkaar en een groet aan elkaar kost niks en geeft veel. Ook nu al doen mensen uit het aangrenzende wooncentrum De Horst, Troppelhuizen of elders vanuit het dorp mee aan de activiteiten van de dagbesteding. “ ’t Hamrik kan niet zonder zijn vrijwilligers”, vertelt Dirkje. Dat zijn er veel en dat zijn bovendien mensen die flexibel zijn en – als het moet – activiteiten van elkaar overnemen. Want de vrijwilligers zijn meestal ook al niet de jongsten meer.

En dan zijn er nog twee grote gebeurtenissen die in het jaarlijkse ritme van ’t Hamrik terugkeren. Dat zijn de 4-daagse: de wandeltocht met rolstoelen, vrijwilligers, kinderen en familie door het dorp en zijn afwisselende omgeving. En het tweede is de ‘hotel-week’ waarin mensen nog eens extra worden verwend.

Op de toekomst wil Dirkje van der Harst niet uitdrukkelijk vooruitlopen. Maar ze heeft wél een wens:  het sociale netwerk moet niet stoppen als mensen hier komen. Mensen zouden idealiter nog steeds hun activiteiten moeten kunnen blijven doen, bij het zangkoor blijven, vrienden of vriendinnen zien etc.  Dat hoeft geen extra druk op vrijwilligers te betekenen, nee, Dirkje verwacht een win-winsituatie voor bewoners en vrijwilligers. En ze hoopt dat daarbij de kleinschaligheid blijft.

Bij het weggaan kijk ik nog even naar het tegeltje dat in de vergaderkamer hangt: “live well, laugh often, love much”. En zo is het.

“ ’t Hamrik verduurzaamt onze leefbaarheid voor de toekomst”

De heer Anthon Meijssen, een groot aantal jaren secretaris van Dorpsbelangen Nieuwolda, benadrukt het belang van ’t Hamrik voor het dorp als geheel.  Hij gaat weliswaar zijn functie overdragen, maar wil graag op zijn prachtige boerderij Hoeve Ceres in Nieuwolda-Oost vertellen over hoe Dorpsbelangen zich in het recente verleden heeft ingezet voor ’t Hamrik. Want laat één ding duidelijk zijn: Dorpsbelangen heeft zich steeds binnen haar mogelijkheden ingespannen voor het behoud van ’t Hamrik in het dorp: de functie voor de leefbaarheid en de sociale betekenis zijn van wezenlijk belang. Ook benadrukt hij de inzet van het grote aantal vrijwilligers. Op die wijze worden ze gekend. Het feit dat Koningin Maxima de opening heeft verricht was de kroon op de nieuwbouw en geeft het belang voor zo’n voorziening in een klein dorp als Nieuwolda aan.

Anthon Meijssen illustreert hoe ’t Hamrik via een drietal elementen in zijn omgeving is ingepast: de zitbank vóór het gebouw, de bibliotheek ín het gebouw en het hertenkamp erachter.

De zitbank is onderdeel van een reeks kunstobjecten bij gebouwen met een maatschappelijke functie in de gemeente Oldambt, waarbij kindertekeningen in het ontwerp zijn verwerkt. De bibliotheek is in ’t Hamrik ondergebracht en is zo voor het dorp bewaard gebleven. Voor het hertenkamp zijn verbeteringsplannen om de sociale en recreatieve functie te versterken.

Ook voor de inwoners van De Horst en Troppelhuizen is de vernieuwing van ’t Hamrik een welkome verbetering van de leefsituatie: op loopafstand kan aan allerlei activiteiten in het centrum worden meegedaan.

Dorpsbelangen ziet al met al de vernieuwing van ’t Hamrik als een belangrijke bijdrage voor het ‘verduurzamen’ van de leefbaarheid van Nieuwolda,  een dorp dat net als de hele regio te maken heeft het demografische krimp, maar dat nu weer sterk op de kaart staat. Nieuwolda is trouwens ook actief met experimenten als duurzaam dorp (project Nieuwolda-energieneutraal). Ook bij de nieuwbouw van ’t Hamrik is daaraan gewerkt; zo heeft woningbouwcorporatie Groninger Huis 228 zonnepanelen  op het dak geplaatst en is er verwarming met gebruikmaking van aardwarmte.

Hoe de plannen voor ‘t Hamrik tot stand zijn gekomen

Plannen voor nieuwbouw van het in de jaren vijftig gebouwde verzorgingshuis dateren al van rond 2005. Oorspronkelijk in de vorm van nieuwbouw achter het toen bestaande complex, bedoeld voor meerdere doelgroepen. Maar de ontwikkeling van scheiden van wonen-zorg ging zo snel, dat rond 2011-2012 bleek dat die formule niet meer haalbaar was. In overleg met de gemeente Oldambt, Stichting Oosterlengte en de woningbouwcorporatie Groninger Huis werd ingezet op behoud van de gegroeide situatie van ’t Hamrik in Nieuwolda met volledige nieuwbouw, aangepast aan de tegenwoordige eisen.

De uitgangspunten behelsden nieuwbouw die een bijdrage zou leveren aan het straatbeeld aan de Hoofdweg. ’t Hamrik ligt vlakbij het centrum, gevormd door de west-oost lopende Hoofdweg en het haaks daarop lopende Termunterzijldiep.

In het nieuwe bestemmingsplan, dat de gemeente Oldambt voor ’t Hamrik heeft laten opstellen, werd een schets opgenomen over de indeling van het gebied voor ’t Hamrik, geplaatst in zijn omgeving (buro Vijn/ Rho, Leeuwarden). Daarnaast een luchtfoto van hoe de nieuwbouw daarin tot stand is gekomen. Het ontwerp voor het gebouw is gemaakt door Architectenbureau HJK in Groningen.

En zo is het ook gebouwd: met de Groningse vlag en die van Oosterlengte in top staat er fraai, eigentijds gebouw gericht op de Hoofdweg. De inzet om overwegend laagbouw te verkrijgen met een hoogteaccent aan de Hoofdweg zien we terug in het gebouw. Het gebouw voegt zich in de structuur van het landschap in de langsrichting naar het Termunterzijldiep met de verbinding via een laantje richting het water. De nieuwbouw van ’t Hamrik paste binnen de beoogde spreiding van de Stichting Oosterlengte met een aantal relatief kleinschalige zorginstellingen in de regio Oost, die inspeelde op de toenemende zorgbehoefte door zowel de vergrijzing in onze bevolking als het scheiden van wonen en zorg.

En hoe het plan voor het hertenkamp nog wordt uitgevoerd

Het ten zuiden van ’t Hamrik gelegen hertenkamp zal een ware facelift ondergaan, waarbij de relatie met ’t Hamrik wordt versterkt. Over het hertenkamp geeft mevrouw Pascal van Corbach, voorzitter van de Stichting Nieuwolda, enthousiast informatie.

Het is de bedoeling dat het hertenkamp (in eigendom bij de gemeente en in beheer bij de stichting) een ontmoetingsplek wordt voor jong en oud. Het hertenkamp is nu een dierenweide waar je om heen kunt wandelen. Stichting Nieuwolda en de inwoners willen graag dat het een kinderboerderijfunctie krijgt, zodat inwoners en bewoners van ‘t Hamrik elkaar kunnen ontmoeten in een groene omgeving en samen kunnen genieten van de dieren. De oude stallen worden daarom vervangen door een geheel nieuwe en publieksvriendelijke kinderboerderij. De relatie met het ’t Hamrik wordt ruimtelijk verbeterd door locatie en de toegang dichterbij het gebouw te plaatsen en te zorgen voor aantrekkelijke wandelmogelijkheden. De situatietekening laat dat zien.
Ook worden er bankjes geplaatst. Er is een pluktuin gerealiseerd aan de zijde van het Hamrik en er wordt nagedacht over een natuurspeeltuin voor de kinderen. Ten slotte zijn er ideeën voor een theetuin. In dat kader wordt er onderzoek gedaan naar combinatiemogelijkheden met de dagbesteding in ’t Hamrik.

Stichting Nieuwolda heeft subsidies ontvangen van diverse instellingen en overheden, zoals van de gemeente Oldambt, Leader, Provincie Groningen, KNHM, Nam, Rabo, VSB, Oosterlengte en Dorpsbelangen.

Inmiddels is door de gemeente Oldambt de omgevingsvergunning voor de nieuwbouw verleend.